ΤΟ ΛΑΡΥΓΓΙΚΟ - ΥΠΕΡΤΟΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
ΜΙΑ ΦΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ
Θυμάμαι ακόμα την πρώτη φορά που αντιλήφθηκα τους καθαρούς αυτούς τόνους που αποκαλούμε «αρμονικές συχνότητες».
Φθινόπωρο 2012. Εκείνο το βράδυ βρεθήκαμε στο σπίτι με φίλους για ένα φωνητικό εργαστήρι ιερών τραγουδιών σε κύκλο. Μετά από μια σύντομη εισαγωγή σε αυτόν τον κόσμο, στο μουσικό και πολιτιστικό του πλαίσιο, στρογγυλοκαθίσαμε σε κύκλο. Καθόμουν οκλαδόν ακριβώς μπροστά στον δάσκαλο όταν μας ζήτησε να επαναλάβουμε μετά από αυτόν ένα μακρύ «Ααααα…» ήρεμο και συγχρόνως ηχηρό. Είχα ήδη συμμετάσχει σε κύκλους τραγουδιού και σίγουρα είχα ήδη προφέρει και ακούσει φωνήεντα όπως το «Α» (προφανές) οπότε μέχρι αυτή τη στιγμή τίποτα περίεργο, τίποτα ιδιαίτερο.
Όταν όμως ο Jean-Marie Semond, ο δάσκαλός μας, μας ζήτησε να επαναλάβουμε μετά από αυτόν ξανά και ξανά και ξανά… αυτό το περίφημο “Ααααα…” άρχισα να αναρωτιέμαι “μα τι κάνω;” ή «τι νόημα έχουν όλα αυτά τα «αααα»;», «αν χρειαζόμαστε 10 λεπτά για να μάθουμε να τραγουδάμε το «αααα» είναι σίγουρο ότι δεν πρόκειται να πάμε και πολύ μακριά…».
Ομολογώ ότι δεν ήμουν έτοιμος να το δεχτώ όλο αυτό. Το αναλυτικό μου μυαλό ήθελε να καταλάβει τα πάντα, να κυριαρχήσει σε όλα… κι έτσι οι προκαταλήψεις μου δεν άργησαν να πάρουν τα ηνία.
Προτού τα παρατήσω και φύγω με γοργά πηδηματάκια, έδωσα στον εαυτό μου μια τελευταία ευκαιρία. Έκλεισα τα μάτια, ανάπνευσα ήρεμα, βαθιά κι άφησα τον εαυτό μου σε αυτό το ηχητικό λουτρό, σε αυτό το παράξενο αλλά τελικά μαγευτικό «τραγούδι».
Μια φωνή από αλλού… κι από εδώ
Ξαφνικά μια άλλη φωνή, ψηλή, φωτεινή, καθαρή… έκανε την εμφάνισή της στη μέση του κύκλου μας! Ναι, ακριβώς εκεί μπροστά μου. Είπα μέσα μου “Ουπς, την πάτησα! Αρχίζω να ακούω φωνές!”.
Ανοίγω διάπλατα τα μάτια και αρχίζω να κοιτάζω δεξιά κι αριστερά για να λύσω το μυστήριο και να μάθω ποιος από τους συμμετέχοντες είχε επιλέξει να μας κάνει πλάκα.
Προς έκπληξή μου, αυτή η «φωνή» γινόταν όλο και πιο δυνατή. Το αξιοπερίεργο όμως ήταν πως κανείς δεν φαινόταν να την τραγουδάει. Είχε αρχίσει να πιάνει χώρο, να πιάνει και να δονεί κάθε μου κύτταρο, να τραβάει όλη την προσοχή μου, λες και τίποτ’άλλο δεν είχε πια σημασία!
Στο τέλος της συνεδρίας και πριν φύγει ο δάσκαλός μας, τον πλησίασα με μάτια κι αυτιά διάπλατα, όλο περιέργεια. Ξαφνικά μια απίστευτη δείψα ξύπνησε μέσα μου για το αξιοσημείωτο αυτό φαινόμενο. «Πρόκειται για τις αρμονικές συχνότητες» μου είπε αμέσως με τη βαθιά στιβαρή φωνή του. «Τα ιερά τραγούδια είναι ιδιαίτερα πλούσια σε αντηχήσεις και αρμονικές».
Τον ρώτησα αν υπάρχει κάποιος μουσικός πολιτισμός, κάποιος λαός στον κόσμο αυτό όπου οι αρμονικές να έχουν πρωταγωνιστική θέση στις μελωδίες τους.
“Ναι, υπάρχουν τα μογγολικά – λαρυγγικά τραγούδια. Οι μογγόλοι χτίζουν τη μελωδία τους με τις αρμονικές αυτές συχνότητες”.
«Οι αρμονικές συχνότητες» λοιπόν! «Υπερτονικό, λαρυγγικό και μογγολικό τραγούδι αρμονικών…». Το μυστήριο αν και σύνθετο, μόλις είχε αρχίσει να ξετυλίγεται!
Μία φωνή – “δύο φωνές”
Από την επόμενη μέρα κιόλας άρχισα να ψάχνω κάποιον που θα μπορούσε να με βοηθήσει να γνωρίσω όσο γίνεται καλύτερα τα μογγολικά, υπερτονικά τραγούδια. Έτσι λοιπόν βρήκα τον πρώτο μου δάσκαλο στην τεχνική αυτή, τον Johanni Curtet. Διδάκτορας στην εθνομουσικολογία με εξειδίκευση ακριβώς στην πρακτική αυτή: τα μογγολικά υπερτονικά τραγούδια ή αλλιώς διφωνικά “diphoniques” που λένε στη Γαλλία. Χωρίς να διστάσω ούτε λεπτό άνοιξα τα mail μου και του ζήτησα άμεσα ιδιαίτερο μάθημα. Λίγες εβδομάδες αργότερα βρισκόμουν ήδη στο γαλλικό ΚΤΕΛ, στον δρόμο για το πρώτο μου μάθημα μαζί του. Αχ τι εμπειρία! Κάθε δύο εβδομάδες έπαιρνα το ΚΤΕΛ και πήγαινα να βρω τον δάσκαλό μου 140 χιλιόμετρα πιο πέρα, δύο ώρες ταξίδι για μια ώρα μάθημα!
Το μογγολικό υπερτονικό τραγούδι, το λαρυγγικό αυτό τραγούδι από τις στέπες του όρους Αλτάι είχε αρχίσει να με μαγεύει. Άρχισα λοιπόν να το εξασκώ καθημερινά με μιαν ατείρευτη δείψα να καταλάβω τα πάντα, ν’ανακαλύψω, ν’αφουγκραστώ μέχρι και την τελευταία αρμονική συχνότητα του ήχου της φωνής μου. Η πρακτική του μογγολικού υπερτονικού τραγουδιού μου άνοιξε τα μάτια ή πιο συγκεκριμένα τ’αυτιά. Με βοήθησε ν’ανακαλύψω τον ήχο κάτω από ένα τελείως διαφορετικό πρίσμα, μοναδικό και υπέροχο!
Από τότε δεν σταμάτησα ποτέ να μελετώ, να πειραματίζομαι με την «διφωνική» αυτή πρακτική, με τις αρμονικές συχνότητες, τα θεμελιώδη δλδ συστατικά κάθε ήχου, τους καθαρούς τόνους της ανθρώπινης φωνής.
Έκτοτε εκπαιδεύτηκα δίπλα σε πραγματικά αξιόλογους ανθρώπους, δασκάλους και ερευνητές. Δεν θα ξεχάσω τους:
Anna-Maria Hefele
Daïnouri Choque
Iégor Reznikoff
Kenneth Bozeman
Ian Howell
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΛΑΡΥΓΓΙΚΟ ή ΥΠΕΡΤΟΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ;
Το λαρυγγικό, υπερτονικό τραγούδι είναι μια πρακτική όπου ΕΝΑ άτομο μπορεί να τραγουδήσει με «ΔΥΟ φωνές» ή πιο συγκεκριμένα μπορεί να τραγουδήσει ΔΥΟ διαφορετικές μελωδίες ταυτόχρονα.
Η «πρώτη φωνή» αποδίδεται στον θεμελιώδη τόνο της χροιάς και υποστηρίζεται από τις φωνητικές χορδές. Την ίδια στιγμή ένας υψηλότερος ήχος – η «δεύτερη φωνή» – φιλτράρεται κι ενισχύεται από τα αντηχεία μας (φάρυγγας, στοματική κοιλότητα…).
Για να το θέσω αλλιώς, η φωνή (κάθε φωνή) είναι ένας σύνθετος ήχος αποτελούμενος από αρμονικές συχνότητες, έτσι όπως ένα ουράνιο τόξο αποτελείται από χρώματα.
Τα αντηχεία μας λειτουργούν σαν πρίσμα της φωνής μας, έτσι όπως και οι σταγόνες της βροχής είναι πρίσματα για τις ακτίνες του ήλιου.
Αν καταφέρουμε λοιπόν να ελέγξουμε τα «πρίσματά» μας θα μπορέσουμε να ελέγξουμε και τα ηχοχρώματά μας – τα ουράνια τόξα των φωνών μας.
Δεν είναι κάτι φοβερό… είναι απλά μαγικό!
ΑΠΟ ΠΟΥ ΚΑΤΑΓΕΤΑΙ ;
Το υπερτονικό τραγούδι είναι μια ευρέως διαδεδομένη φωνητική τεχνική που υπάρχει και εξασκείται σε διάφορα μέρη του κόσμου. Την συναντάμε με διαφορετικές μορφές και αισθητικές στους λαούς του όρους Αλτάι (Μογγόλοι, Τουβάνοι κ.λπ.), στους βουδιστές μοναχούς, στις γυναίκες της φυλής Ξόζα (Νότια Αφρική) αλλά και στις γυναίκες Ινουίτ.
Σήμερα, το αποκαλούμε και με τις ακόλουθες ονομασίες «διφωνικό, λαρυγγικό, μογγολικό, τραγούδι αρμονικών…».
Η ιστορία της πρακτικής αυτής αλλά και η προέλευσή της παραμένει ένα μυστήριο (ελλείψει επαρκούς τεκμηρίωσης, γραπτής ή καταγεγραμμένης) που οι εθνομουσικολόγοι δεν έχουν ακόμη καταφέρει να αποκαλύψουν.
Πηγές έμπνευσης γι αυτούς τους πολιτισμούς σε αυτήν την πρακτική είναι:
• Η φωνητική μίμηση φυσικών φαινομένων και η επικοινωνία με τις ηχητικές εκφράσεις και τις ενέργειές τους (ρυάκια, καταιγίδες, καταρράκτες, τραγούδι πουλιών, κραυγές ζώων κ.λπ.)
• Μίμηση του μογγόλικης φλογέρας «Tsuur» (ισοκράτης + ταυτόχρονη μελωδία), ή ακόμα και της άρπας στόματος «Aman Khuur» (τα δύο αυτά όργανα έχουν εξέχουσα σημασία στους μουσικούς πολιτισμούς του όρους Αλτάι).
• Η ενίσχυση των διακυμάνσεων του ηχητικού φάσματος κατά την απαγγελία των επών (λαρυγγισμός «argil»).
Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΜΟΥ ΤΟΥ ΥΠΕΡΤΟΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ
Όταν κλείνω τα μάτια και οραματίζομαι τις παιδαγωγικές προοπτικές της “διφωνικής” πρακτικής μου, βλέπω ιδιαίτερα μαθήματα – ατομικές συνεδρίες, εργαστήρια και σεμινάρια. Βλέπω να συνοδεύω την εναρμόνιση φωνητικών συνόλων και χορωδιών, βλέπω συνεργασίες με άλλους επαγγελματίες της φωνής, της υγείας και της ευεξίας (λογοθεραπευτές, φωνιάτρους, οστεοπαθητικούς, σοφρολόγους, δασκάλους γιόγκα, ηχοθεραπευτές κ.λπ.) . Βλέπω σημάδια που με παρακινούν, που τρέφουν το πάθος και την ενέργειά μου:
Τα λαμπερά και χαμογελαστά μάτια των μαθητών μου
Τις φωνές που αντηχούν ως τον βυθό των συναισθημάτων
Τον όμορφο κι ατέλειωτο δρόμο της εκπαιδευτικής έρευνας που ανθίζει μέρα με τη μέρα μπροστά μου.
Θα έλεγα ότι η μετάδοση του υπερτονικού τραγουδιού δεν με ενδιαφέρει τόσο για τα θεαματικά ακροβατικά και τα αρμονικά του “πυροτεχνήματα”, αλλά για το έδαφος που προετοιμάζει, για τους νευρώνες που ξυπνάει, για την ακρόαση που καλλιεργεί, για την επίγνωση της φωνητικής μας λειτουργίας, της φωνητικής μας έκφρασης πλούσιας σε ασύλληπτες δυνάμεις και ομορφιές.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...
Εάν το άρθρο αυτό σας άρεσε, μοιραστείτε το. Η υποστήριξή σας με παρακινεί να συνεχίσω με ακόμη περισσότερα άρθρα σχετικά με την φωνητική, το υπερτονικό τραγούδι ή και τον ηχητικό διαλογισμό…
Με μεγάλη μου χαρά να τραγουδήσουμε υπερτονικά μια μέρα μαζί 🙂
